Online, maar niet vergeten: wat jongeren écht willen van het digitale beleid

De digitale wereld is voor jongeren intussen even vanzelfsprekend als de speelplaats. Toch klinkt er ongerustheid: worden hun rechten online wel voldoende beschermd, en hebben jongeren iets te zeggen over de regels die voor hen worden gemaakt? Die vragen staan centraal in een nieuw advies van de Vlaamse Jeugdraad over de digitale leefwereld van jongeren. Meer dan 10.000 jongeren gaven hun mening via een grootschalige bevraging, een duidelijk signaal dat dit thema leeft.

Waarom dit advies?

De Vlaamse Jeugdraad (de officiële adviesraad van kinderen en jongeren in Vlaanderen) zag de nood om dit advies te schrijven omdat de online wereld een enorme impact heeft op het leven van jongeren, maar hun rechten worden online niet altijd duidelijk gewaarborgd. Denk aan het recht op informatie, participatie en bescherming: volgens de Jeugdraad moeten deze kinderrechten expliciet gelden óók op platformen als TikTok of in digitale schoolomgevingen. Veel jongeren voelen zich vandaag onvoldoende gehoord wanneer er over digitale regels wordt beslist. Uit de bevraging bleek bijvoorbeeld dat 61% van de jongeren vindt dat hun mening nu te weinig meetelt in digitaal beleid. Tegelijk worden er boven hun hoofden maatregelen ingevoerd, zoals het recente smartphoneverbod op school, waar een meerderheid van de jongeren vraagtekens bij plaatst (64% vond zo’n verbod “geen goed idee” volgens de enquête).

"Digitale weerbaarheid is geen kwestie van leeftijd, maar van ondersteuning."  - Anna Roos, voorzitter Vlaamse Jeugdraad

De Jeugdraad signaleert bovendien dat volwassenen vaak met dezelfde digitale uitdagingen worstelen. "We moeten stoppen met doen alsof volwassenen de digitale wereld volledig onder controle hebben", klinkt het treffend. Met andere woorden: online veerkracht vergt steun en vorming voor iedereen, niet enkel een streng opgeheven vinger naar de jeugd. Precies daarom pleit het advies ervoor om jongeren zélf te betrekken bij de oplossingen. Beleidsmakers hebben tot nu toe te vaak beleid uitgetekend "over ons, maar te weinig mét ons" zoals jongeren het zelf verwoorden.

Belangrijkste punten uit het advies

Wat stelt de Vlaamse Jeugdraad concreet voor in zijn advies “Digitale Leefwereld”? De rode draad is duidelijk: meer inspraak voor jongeren en meer ondersteuning om gezond met digitale media om te gaan. We zetten de kern van de aanbevelingen op een rijtje:

• Geef kinderen en jongeren een stem in digitaal beleid. 
• Help jongeren om grip te krijgen op hun online leven. 
• Houd de minimumleeftijd op sociale media op 13 jaar.
• Versterk digitale vaardigheden en mediawijsheid.
• Respecteer kinderrechten online, zeker voor kwetsbare groepen. 
• Maak technologie kindvriendelijker in ontwerp. 
• Roep techbedrijven ter verantwoording.

Opvallend is dat dit Vlaamse jongeren-advies ook weerklank krijgt in Europa. De aanbevelingen van de Jeugdraad werden recent goedgekeurd door het Europees Jeugdforum, en worden nu als officieel jeugdadvies meegenomen naar de Europese instellingen. Met andere woorden: de stem van de Vlaamse jeugd over hun digitale leefwereld draagt tot op EU-niveau.

Smartphoneverbod en andere bestaande regels

Hoe zit het intussen met de huidige regelgeving rond digitale technologie voor jongeren, bijvoorbeeld op school of in de vrije tijd? Een belangrijke maatregel die recent is ingevoerd in Vlaanderen, is inderdaad dat smartphones en andere “slimme apparaten” vanaf 1 september 2025 verboden zijn in alle Vlaamse basis- en middelbare scholen.

In de eerste en tweede graad van het secundair onderwijs geldt dit verbod de hele schooldag (zowel in de les als tijdens de pauzes), voor de oudste jaren middelbaar (derde graad) geldt het minstens tijdens de lessen, al mogen scholen buiten de lesuren zelf kiezen of telefoons toegelaten zijn.

Ook smartwatches en gelijkaardige toestellen vallen onder het verbod. Er zijn enkele uitzonderingen mogelijk, denk aan gebruik om medische redenen (bv. een diabetes-app) of als redelijke aanpassing voor leerlingen met een beperking. Scholen mogen bovendien eigen strenger beleid voeren en bepalen zelf hoe ze overtredingen sanctioneren (meestal via het schoolreglement).

Waarom zo’n smartphoneverbod? 

Volgens de overheid is het vooral "een kwestie van gezond verstand" om de focus en prestaties op school te verbeteren. De achterliggende doelen zijn onder meer:

• leerlingen meer laten concentreren in de les,
• het welbevinden en sociale contact op school vergroten (geen leerlingen die in een hoekje op hun scherm zitten tijdens de pauze), en
• de privacy beschermen (minder risico dat er stiekem foto’s of filmpjes van medeleerlingen gemaakt en verspreid worden).

Daarnaast wil men de sociale druk wegnemen om steeds de nieuwste smartphone te moeten hebben, zodat kinderen uit gezinnen met minder middelen niet uit de toon vallen. Vlaanderen is hierin niet alleen; in Franstalig België ging een gelijkaardig telefoonverbod op school ook van kracht in 2025.

Naast het smartphoneverbod bestaan er nog andere regels en afspraken rond de digitale leefwereld van jongeren. Sociale media hanteren bijvoorbeeld een minimumleeftijd van 13 jaar voor hun gebruikersprofielen, dit komt voort uit Europese privacyregels (de GDPR) die België heeft omgezet. Strikt gezien is er geen aparte Belgische wet die Facebook of TikTok pas vanaf 13 jaar “toelaat”, maar platforms mogen onder de 13 geen persoonlijke gegevens verwerken zonder ouderlijke toestemming.

In de praktijk vertaalt zich dat naar een leeftijdsgrens van 13 in de gebruiksvoorwaarden van bijna alle sociale apps. Het probleem is natuurlijk dat die leeftijd makkelijk omzeild wordt. Het debat over die leeftijdsgrens laait regelmatig op: zo pleitten sommigen ervoor om ze op te trekken naar 16 jaar, maar zoals we zagen wijst de Vlaamse Jeugdraad zo’n strenger verbod af ten gunste van meer begeleiding.

In Europa

Op Europees niveau is intussen nieuwe wetgeving in werking getreden die het digitale landschap veiliger moet maken, ook voor jongeren. De Digital Services Act (DSA) bijvoorbeeld legt grote online platformen extra verplichtingen op. Zo verbiedt de DSA gepersonaliseerde advertenties te tonen aan minderjarigen, en moeten sociale media maatregelen nemen om de privacy en mentale gezondheid van jonge gebruikers te beschermen (denk aan accounts van -16-jarigen standaard op privé zetten, verslavende ontwerptrucs beperken, enz.).

Tot slot bestaan er in België al initiatieven en richtlijnen omtrent mediawijsheid. Via organisaties als Mediawijs en Child Focus wordt ingezet op sensibilisering: van lessen over veilig internetgebruik op school tot campagnes voor ouders. Hoewel zulke initiatieven geen bindende wetgeving zijn, ondersteunen ze wel de uitvoering van de genoemde regels in de dagelijkse praktijk.